Senin, 30 Oktober 2017


KEBLINGER SRAWUNG MODEREN

(cerkak menika kapacak wonten ing Antologi Cerkak  "TEPUNG" 
Dinas Kebudayaan Daerah Istimewa Yogyakarta)

            Dhenok, bocah wedok iku jenenge. Wis telung dina iki dheweke lunga saka omah. Kabur kanginan, saparan-paran ora nggawa sangu apa-apa, saliyane kang nyantol nang awake, seragam lan tas sing dicangklong saben dinane, menyang lan mulih sekolah. Dhenok rumangsa isin lan ora ngira babar pisan, bakal ana lan meruhi lelakon ing Dina Senin esuk iku. Wong tuaneutamane ibunewis keblinger srawung jaman moderen…

****
                                                               
Wartono pirang-pirang dina iki nganggur. Bojone, Surtini, saben dina hawane uring-uringan, weruh Wartono gaweyane mung tura-turu  lan klepas-klepus udud nang ngomah.

“Mas, kowe ki piye, wong lanang kok ora tanggungjawab. Delengen kae, anakmu kapiran, butuh ragad kabeh. Rumangsamu nek mung tura-turu, udad-udud ngono kuwi ana dhuwit tiba saka langit, ngono pa?!” suarane Surtini pating pecuthat, ngabangake kupinge sing lanang.

“Rumangsamu aku ki ra usaha pa? Ning ya karang kahanan, piye maneh. Dasar wong wedok, mung ngerti penake wae!” Wartono wangsulan njenggereng, persis macan turu dikagetake.

“Piye Mas, aku mung ngerti penake wae? Tak kandhani, urip karo kowe ki akeh rekasane tinimbang penake. Bandhaku entek tok nggo ngalor ngidul, ora ana hasile. Banjur isamu ki apa tak takon?” suarane Surtini tambah ndridil.

Braaaakkk!

“Isa meneng ora!!” Wartono muntab. Meja kang wis gapuk iku digebrak, dingklik nang cedak sikile ditendang.

Surtini ora gigrig, malah tambah metu siunge. Omongane saya ndadra, karo  krompyangan nyenggol apa wae ana sandinge. Nek wis ngono kuwi, njero omah hawane dadi panas. Anak-anake mung isa meneng karo mrebes mili, wedi nek melu disantlap wong tuwane, lan uga isin karo tangga teparo, saben dina krungu padudon  ngono-ngono kuwi wae.

Mula buka kahanan ekonomi kaluarga Wartono isa morat-marit kaya ngono iku isa diarani kleru ing pasrawungan, gampang kapilut srawung anyar kareben diarani moderen utawa gaul.  Rikala samana, warisan tinggalan wong tuwane Wartono lan Surtini iku jan-jane ora sethithik. Ananging amarga wong loro kakehan pepinginan sing ora-ora, dadi kabeh mau padha thithil mbaka sithik. Kepara saiki malah katlikung utang ing ngendhi-endhi papan. Surtini kondang kaloka ing kampung dadi artis desa amarga penampilane kang glamour, persis selebriti ing infotainment televisi. Wartono uga ora kalah anggone jor-joran dhuwit, malah seneng main judi barang.

Tangga teparo isane mung ngelus dada, saben dina krungu regejegan kaya ngono iku. Sabisa-bisa padha aweh pambiyantu, utamane kanggo anak-anake kang cacahe lima. Untung wae, saiki sekolah ana ing tingkat dasar negeri digratiske karo pamerintah, dadi isih isa mambu sekolah. Lan untunge maneh, anak-anake mau jelema, ora neka-neka kaya jaman cilikane wong tuwane mbiyen. Dhenok, sing mbarep, isa momong lan mimpin adhi-adhine.

****

            Sore iku, sawise padudon karo bojone, Surtini ngademke pikir nang ngarepan, dene bojone embuh nggeblas lunga  nang endi. Dumadakan ana mobil mewah mandheg ing dalan ngarep omah. Wong wadon ayu mudhun saka mobil. Ndelok rupa lan sandang panganggone mesti wong sugih. Umure sajak sapantaran karo Surtini, ananging amarga perawatan dadi katon luwih enom tinimbang Surtini.

“Surtini to iki?”

Surtini kaget. Ora ngerti sapa priyayi iki.

“Mosok kowe lali karo aku to Tin. Ditamatke sing tenan!?”

Surtini bingung, nyoba ngeling-eling.

“Oalaah. Iki Lasmi to? Lasmini, kancaku sekolah mbiyen. Jan pangling aku. Ayu tenan kowe saiki…”  Wong wadon loro iku padha rangkulan.

“Wis suwe banget ya awake dhewe ora ketemu. Jare krungu-krungu kowe melu bojomu nang kutha? Ayo kene lungguh karo crita-crita.”

“Iya bener, Tin. Aku pancen pindah Jakarta sawise nikah biyen, ngetutake tugas bojoku. Ning saiki balik desa maneh. Mula aku mrene arep omong-omongan karo kowe.”

Sawise padha lungguh lan disuguh wedang saanane, wanita kang aran Lasmini mau banjur crita ngalor ngidul maneka warna. Dheweke dadi bojone pejabat kementrian pusat kang makarya ing Jakarta. Mula iku banjur pindah mapan nang kana. Wis pirang-pirang taun omah-omah ananging durung diparingi momongan, Lasmini rumangsa suntuk, mula kepengin bali lan mbukak  usaha nang desa, ngenggoni omah tinggalane wong tuwane kang sasuwene ikisawise wong tuwa loro-lorone tilar donyamung dikosongake, dirumat karo rewange. Lasmini ngajak Surtini mbantu dheweke dadi asisten pribadi.

“Gelem to Tin? Mung ngancani aku, kok.  Engko tak gaji gedhe lan kabeh butuhmu tak cukupi wis.”

“Ning aku ki ra nduwe pengalaman kerja apa-apa je Las, terus aku nyambut gawene piye engko?”

“Halah, tenang wae. Kaya kandhaku mau, mung ngancani aku. Nang kene ki tepungku durung akeh, mula butuh bantuanmu.”

Surtini kelingan Wartono sing nganggur lan kabutuhan omah saben ndina kang tambah akeh.

“Lha, bojomu piye Las? Apa melu pindah uga?”

“Oh, manawa bojoku tetep mapan lan makarya ing Jakarta. Paling pendak akhir pekan, Setu utawa Minggu mrene nileki aku. Piye Tin, gelem to?”

Surtini sajak mikir, ning ing ati bungah, bakal duwe pametu.

“Ya wis Las, aku gelem. Aku tak kandha bojoku dhisik.”

“Lah, ngono iku lho…” Lasmini ngruket Surtini kenceng. Surtini gelagepan, kaya ana rasa aneh mrambat nang atine.

***

Surtini sida dadi asisten pribadine Lasmini. Ing ngendhi wae papan tansah melu laku lan glibete Lasmini sing mulai misuwur dadi pengusaha wanita—sanajan embuh iku usahane apa, ora ana sing ngerti. Sandang panganggo lan apa wae kang nyantol nang awake malih trendy lan nggawa merk. Wartono uga katutan mulya, dadi kapitayane Lasmini. Uripe Wartono sakaluarga sing sarwa kacingkrangan malih mulya maneh kaya mbiyen sadurunge kentekan bandha amarga polah tingkahe kang ora prasaja. Anak-anake ketok seneng, malah saben prei sekolah melu wong tuwane dolan omahe Tante Lasmini.

Ananging ana kang owah saka tindak tanduke Wartono lan Surtini karo masarakat sakiwatengene. Saiki wong loro bebojoan iku ora gelem melu ombyaking warga, srawung ing madyaning masarakat. Saben ana pasamuan lan apa wae bot karepotane warga, Wartono lan Surtini ora tau metu lan aweh pambiyantu. Malah ana saweneh warga krungu manawa Wartono wis tau ngomong yen srawunge saiki wis bedha. Tepungane saka kalangan elit lan gaul, bedha karo masarakat sakitare sing isih ndeso. Tangga teparo rasane jengkel ananging isane mung ngelus dhadha karo ngundhamana muga-muga wong loro iku nemoni rubeda, kareben sadar karo tingkah lakune sing ora bener.

***

Esuk iku, bubar upacara bendera, guru-guru arep nganakake rapat penting, mula murid-murid dikon sinau mandiri nang omahe dhewe-dhewe. Dhenok seneng banget, isa bali gasik. Dhenok ora pengin langsung bali nang ngomah, ananging tumuju omahe Tante Lasmini, arep nemoni wong tuwane.

Senin esuk iku, omahe Lasmini katon sepi saka njaba. Dhenok kang wis apal banget omah iku banjur clingak-clinguk muteri pakarangan. Lawang mburi ora dikunci, ngati-ati dheweke mlebu. Ora ana wong katon ing njero. Dumadakan krungu suara aneh, kaya wong lagi bekerengan. Suarane lamat-lamat saka kamare Lasmini. Dhenok ngati-ati nginjen saka bolongan kunci. Sumedhot atine Dhenok weruh kadadeyan ing njero kamar. Ibune karo Lasmini lagi uleng-ulengan nang nduwur dipan. Bocah kang mulai ngancik dewasa iku ngerti apa kang dilakoni wong loro iku. Dhenok rumangsa isin lan ora ngira babar pisan, bakal ana lan meruhi lelakon iku. Dadane krasa mbesesek, karo nangis mrebes mili mlayu ninggalake omah iku.

***

Warga ing kukuban dusun kono geger. Akeh polisi pating sliwer nyatroni panggonane Lasmini. Pak Dukuh lan Pak RT uga dijaluki katerangan ing lokasi. Ora nyana babar  blas jebul Lasmini wis suwe dadi target operasi (TO) pihak kepolisian. Ing lokasi, polisi kasil gropyok Lasmini lan kanca-kancane sing lagi pesta sabu-sabu. Sadurunge iku pihak berwajib wis kasil ngrangket Wartono kang diduga dadi kurir. Surtini uga diglandang nang kantor polisi awit ana ing lokasi lan dicubriyani melu sekongkol pas gegeran kuwi.

Sawise kadadeyan iku para warga disepuhi dening Pak Dukuh lan Pak RT ngadhani rembug bareng ngengingi sasrawungan ing lingkungan kono. Pak Dukuh mrayogakake  supaya warga luwih ngraketake pasrawungan lan tembayatan ing bebrayan saben ndinane kanggo nangkal pengaruh negatif pergaulan modern. Diputusake uga ing rembug iku para warga bakal guyub saiyeg saeka praya bareng-bareng nggulawentah anak-anake Wartono lan Surtini sing kapiran, jer bocah-bocah iku durung ngerti masalah apa-apa sing dilakoni wong tuwane. Dhenok kang  lunga lan durung ana kabare, uga diupadi ana ngendi dununge. Kabeh ontran-ontran iki amarga wong tuwane sing gampang kapilut srawung anyar sing  dianggep moderen ananging satemene malah jlomprongake ing jurang kasangsaran.

(2017) 

Selasa, 21 Maret 2017

KTP

(cerpen ini merupakan versi asli, sebelum ada pengurangan di beberapa paragraf awal, dimuat di "Kedaulatan Rakyat", Minggu tanggal 19 Maret 2017)


Wartono benar-benar gusar. Keinginannya untuk segera  meminang Surtini, janda beranak dua itu, terancam gagal. Bukan karena ada pihak-pihak yang tidak menyetujui hubungan mereka, ataupun wanita idamannya itu berpaling ke laki-laki lain.  Tetapi hal sepele yang menjadi penyebabnya. Ya, sebuah KTP. Kartu Tanda Penduduk yang tak kunjung diperolehnya, padahal benda itu menjadi salah satu syarat utama mengurus berkas-berkas pernikahan.

Sebenarnya persiapan Wartono sudah matang. Jauh-jauh hari ia sudah mencicil apa saja yang harus dipenuhi untuk mendapatkan pengesahan pernikahannya itu nanti.  Surtini yang sudah lima tahun menjanda pun tampak bahagia akan dipersunting lelaki yang masih jejaka, walaupun usianya tak muda lagi, lima tahunan di atasnya. Ya, Wartono bisa dibilang telat menikah. Usianya sudah sedikit diatas empat puluh tahun.  Di usia itu, seumur hidupnya ia belum pernah memiliki KTP. Ia merasa terlempar ke sisi paling kelam dari hidupnya bila mendengar istilah KTP. Wartono ingin bebas dan tidak tergantung dengan benda itu. Ia ingin membuktikan bahwa tanpa tanda pengenal yang melekat di tubuhnya ia bisa mencari penghidupan yang baik.

Kenangan-kenangan buruk itu melekat erat di ingatan Wartono. Tak bisa dilupakan, apalagi dihapus selamanya dari hidupnya. Tentang kedua orangtuanya, bapak dan simboknya, petani desa biasa yang kebetulan bisa sedikit bermain peran, sandiwara ataupun kethoprak, menjadi korban sesuatu yang tidak dipahaminya. Mereka tahu-tahu sudah masuk lingkaran, dicap sebagai pendosa dan pengkhianat oleh penguasa dan orang-orang disekitarnya. Masuk penjara beberapa saat, dan begitu keluar ada tanda khusus di kartu tanda penduduk atau KTPnya.

Tanda itu bertahun-tahun menghantui ia dan keluarganya. Perbedaan perlakuan dalam banyak hal dari lingkungan sekitar benar-benar dirasakannya. Ia dan kakak-kakaknya kesulitan dalam mencari pekerjaan, apalagi di instansi pemerintah. Ia yang sebenarnya ingin menjadi tentara mengurungkan niatnya, hanya karena ada tanda itu di KTP orang tuanya. Yang lebih parah lagi, kakak perempuannya gagal menikah, karena calon suaminya yang seorang tentara disyaratkan untuk tidak menikah dengan wanita anak dari orangtua yang mempunyai tanda khusus di KTPnya itu. Kakak perempuannya itu menjadi gila, dan menjadi penghuni rumah sakit jiwa sampai meninggal dunia. Bapak dan simboknyapun meninggal dunia sebagai orang yang dinilai berbuat salah kepada negara oleh orang-orang disekitarnya.

Tahun demi tahun terus bergulir, dan keadaan politikpun berubah. Pemerintah telah menghapus tanda itu, juga dosa dari orang-orang yang mempunyai KTP dengan tanda khusus itu. Namun,  hati Wartono kadung terluka. Ia bersumpah tak akan mencari KTP seumur hidupnya. Dengan jalan apa saja ia mencari penghidupan, mulai dari buruh ini itu sampai jualan apa saja. Sampai dengan kini, ia berjumpa dengan wanita yang sanggup meluluhkan hatinya yang sudah beku selama bertahun-tahun. Namun, untuk memiliki seutuhnya wanita itu, lagi-lagi ia harus berurusan dengan benda yang dibencinya itu.
****
Kang, jangan keras kepala begitu. Kita ini orang kecil, ikut aturan saja. Tidak usah bertingkah yang aneh-aneh, kata Surtini suatu ketika, begitu tahu Wartono tidak mau mencari KTP sebagai salah satu syarat mendaftarkan pernikahannya.

Lagi pula, menurut Pak Dukuh, sekarang bikin KTP itu mudah. Tidak ribet kayak dulu, cuma sekali seumur hidup, sudah elektronik katanya, lanjut wanita itu kemudian, membujuk calon suaminya.

Baiklah, kalau memang harus begitu. Sebenarnya Aku enggan berurusan dengan hal begini. Kalau tidak mengingat hubungan kita, Aku tak sudi mencari benda itu, demikianlah, akhirnya Wartono luluh juga, bersedia mencari KTP.

Awalnya, dengan setengah hati Wartono pergi mencari benda yang dibencinya itu. Namun lama-lama, ia berubah menjadi lebih bersemangat. Ternyata, keadaan memang sudah berubah. Birokrasi pemerintah tidak seburuk yang dibayangkannya. Tanpa uang sepeserpun, ia mencari surat pengantar dari tingkat RT, pedukuhan, desa, hingga akhirnya di tingkat kecamatan.

Kalau saja dulu keadaannya seperti ini, hidupku tentu tak sesulit ini, batin Wartono dalam hati.

Begini ya Pak Wartono, petugas pelayanan pembuatan KTP yang cantik itu menghentak lamunan Wartono, Data dan foto Pak Wartono sudah masuk, ini saya buat surat keterangan untuk pengambilannya nanti. Seminggu lagi Bapak kesini mengambil KTPnya,

Wah, terima kasih Mbak, eh Bu.Ternyata cari KTP itu mudah, Wartono girang bukan kepalang. Terbayang ia akan segera bersanding di pelaminan dengan Surtini.
***
Satu minggu telah berlalu. Wartono berkata kepada Surtini akan mengambil KTP elektronik di kantor kecamatan.

Surti, Kamu pasti akan pangling dengan fotoku di KTP nanti. Tidak kalah ganteng  dengan bintang sinetron yang Kamu kagumi itu, Wartono menggoda Surtini.

Ah, kita sudah sama-sama tua Kang. Tidak usah berlagak seperti anak muda. Sana cepat ambil KTPnya, keburu tutup nanti kantornya! balas Surtini sambil mencubit pinggang Wartono. Wartono terlonjak, sambil tertawa riang berkali-kali ia peluk calon isterinya itu.

Namun, keriangan Wartono berangsur surut, begitu tiba di kantor kecamatan, petugas yang cantik itu mengatakan bahwa KTP Wartono belum bisa jadi sekarang karena antrean warga yang minta dibuatkan KTP elektronik terlalu banyak.

Satu bulan lagi Bapak kesini, bawa surat keterangan yang kemarin itu kata petugas itu kemudian.

Wartono pulang dengan tangan hampa. Harapannya untuk memperoleh KTP belum kesampaian. Namun ia cukup tenang, masih ada waktu beberapa bulan ke depan, sebelum waktu yang dirancangnya untuk melangsungkan pernikahan dengan Surtini tiba.
****
Satu bulan kemudian, Wartono dengan penuh harap datang kembali ke kantor kecamatan. Namun, petugas cantik yang melayaninya dulu, sudah diganti dengan orang lain, seorang laki-laki setengah baya yang terlihat kikuk dalam banyak hal.

Dan sekali lagi, Wartono harus menelan kekecewaan. KTP elektronik yang diharapkannya belum jadi juga.

Waduh, maaf Pak. Blangko untuk mencetak KTP elektronik habis, Kita sedang menunggu kiriman dari pusat, warga yang minta dibuatkan KTP banyak soalnya, kata laki-laki itu.

Terus bagaimana dong Pak, sampai kapan saya harus menunggu? Bukan apa-apa, tapi KTP itu penting buat Saya untuk saat ini! Wartono mulai gusar.

Begini saja Pak, daripada Bapak ribet bolak-balik ke kantor kecamatan, biar nanti saya  serahkan KTP Bapak ke Pak Dukuh kalau sudah jadi. Bapak bisa langsung mengambilnya di tempat Pak Dukuh saja, saran petugas itu kemudian.

Akhirnya, Wartono menyetujui saran petugas pelayanan pembuatan KTP tersebut. Wartono kembali pulang dengan hampa, tanpa KTP di tangannnya.
****
Demikianlah, awal mula kegusaran Wartono. Ia merasa dipermainkan oleh keadaan sebagai rakyat kecil. Kepercayaannya yang mulai tumbuh pada elemen pemerintah menjadi kembali berkurang.

Sudah berkali-kali ia mendatangi rumah Pak Dukuh menanyakan apakah KTP elektroniknya sudah jadi, jawaban Pak Dukuh tetaplah sama bahwa ia diminta sabar menunggu, nanti kalau sudah jadi, ia sendiri yang akan mengantarnya langsung ke rumah Wartono.

Namun sudah berbulan-bulan, bahkan hampir mendekati satu tahun dari awal ia mengajukannya dulu, tak ada kabar bahwa KTP elektroniknya itu akan segera jadi, padahal waktu yang dirancangnya bersama Surtini untuk melangsungkan pernikahan sudah semakin dekat
****
Siang itu, udara terasa panas. Matahari bersinar begitu teriknya. Wartono sedang bersantai di beranda rumahnya, ditemani seorang wanita, sementara terlihat dua anak kecil bermain-main di dalam rumah. Ya, wanita itu adalah Surtini yang kini telah menjadi isterinya, sedang anak-anak kecil itu adalah anak-anak Surtini yang ikut dengannya, telah diangggap anak kandung sendiri oleh Wartono.

Akhirnya, Wartono dan Surtini memang bisa menikah secara resmi. KTP sebagai salah satu syarat kelengkapan untuk mengajukan berkas pernikahan ke instansi yang berwenang bisa ia peroleh juga, namun itu bukan KTP elektronik melainkan sebuah KTP sementara sebagai pengganti tanda pengenal sebelum yang elektronik jadi. KTP sementara itu dicetak dengan kertas biasa, foto Wartono terlihat kabur di dalamnya.

Sayup-sayup di televisi terdengar berita yang akhir-akhir ini menghebohkan, tentang korupsi besar-besaran yang dilakukan oleh pejabat negara dari berbagai kalangan. Ya, berita tentang mega korupsi proyek KTP elektronik nasional itu.

Mendadak, lelaki itu bangkit dari duduknya. Ia keluarkan dompet lusuh dari saku belakang celananya. Dengan rasa geram ia sobek sebuah kertas persegi panjang dari dalam dompet itu, kemudian ia lemparkan dengan keras ke dalam bak sampah.

Surtini kaget. Wartono merasa bapak dan simboknya,  juga kakak perempuannya yang telah tiada tersenyum bangga dengan apa yang ia lakukan. ●